Renaissance, realisme en barok
De renaissance bracht een hernieuwde belangstelling voor de klassieke oudheid. Schrijvers als P.C. Hooft en Constantijn Huygens waren humanisten die zich spiegelden aan Latijnse en Italiaanse voorbeelden. Zo schreef P.C.Hooft sonnetten, brieven en toneelstukken waarin de invloed van schrijvers als Horatius en Seneca duidelijk aanwezig is. Huygens’ schreef speelse poëzie en voldeed in de de Nederlanden nog het mest aan het ideaal van de Renasissance: de algemeen ontwikkelde mens.
P.C. Hooft – Sonnet
Wanneer de Vorst des lichts slaet aen de gulden tóómen
In De Nederlandsche Historiën (1642–1647) beschrijft P.C. Hooft de beginperiode van de Tachtigjarige Oorlog (1555–1587). Het werk gaat over de strijd van de Nederlandse gewesten tegen de Spaanse overheersing. Hij baseerde zich op Tacitus en streefde naar objectiviteit, maar koos duidelijk partij voor de opstandelingen. Het werk geldt als een hoogtepunt van de Nederlandse geschiedschrijving.
Een fragment : De onthoofding van Egmondt en Hoorne
“Midlertydt was in ’t midde der markt, een schaavot toegestelt, en met zwart laaken oovertrokken. ‘T welk des morgens, den vyfden van Zoomermaant, zynde Pinxteraavondt, met neeghentien vendelen Spanjaarts, omringt werd. Twee bleeven’er by ’t hof. Een gink’er ronde, door stadt, doen. Men wil dat Egmondt heftelyk den voorgang ter doodt verzocht hebbe; om Hoorne niet lyveloos te zien, die, op zyn aanspreeken, te hoove zoude gekoomen zyn. Derhalven, ontrent elf uuren, trad hy ten broodthuize uit, ongehouden, en zonder banden; welke onwaardigheyt hy ernstigh had afgebeeden. Hy was gekleedt in eenen tabbart van rood damast, een zwart mantelken daar oover, en dat met goudt geboort.
Lees verder
Galathea
Minnaar, Galathea
M. Galathea, kijk – de dag begint.
G. Nee, mijn lief, blijf nog even dromen, het zijn de sterren.
Nee, mijn lief, blijf nog even – het is de maan die schijnt.
M. Galathea, dat is echt geen maanlicht meer.
G. Hoezo? Het is nog geen uur geslagen. Hoe kan het dan al licht zijn?
M. Galathea, kijk goed naar de hemel.
G. Ach, ik zie het al – de ochtend gloort… tot onze spijt.
Ach, ik zie de dageraad. De tijd vliegt voorbij. Waarom kan de nacht niet tot vanavond duren?
Zodat we samen, zonder afscheid,
blijven tot de dood ons ooit verrast.
G. Vaarwel nu, mijn troost. Blijf gezond.
M. Geef me nog één kus, mijn lief,
geef me nog een kus van je vrolijke mond.
G. Ach, mijn lief – kom je vanavond terug?
M. Tja… je moeder zou het kunnen merken,
maar zelfs als ze dat doet: ik kom toch.
G. Ach, mijn hart – hoe laat ik je gaan?
M. Helaas, de dag wil ons niet langer laten vrijen.
Dank je voor je lieve kussen – en voor alles.
Galatea
(moderne vertaling )
Enkele sneldichten van Constantijn Huygens
Man-vrouwverhoudingen bij Huygens
De sneldichten van Constantijn Huygens geven een speelse inkijk in de man-vrouwverhoudingen van de 17e eeuw. In deze tijd golden strikte rollen: de man werd gezien als hoofd van het gezin, terwijl de vrouw vooral zorgde voor huishouden en kinderen. Toch laat Huygens met humor zien dat deze rollen in de praktijk vaak minder strak waren. In gedichten als Jan onderricht wordt de man afgeschilderd als stoer en zelfverzekerd vóór zijn huwelijk, maar naïef en machteloos zodra hij met een mondige vrouw te maken krijgt. De vrouw verschijnt als slim, scherp en soms dominant, wat botst met het ideale beeld van de gehoorzame echtgenote. Huygens bespot zowel de arrogantie van mannen als het temperament van vrouwen, waardoor zijn werk een realistischer en levendiger beeld van het huwelijk schetst. Zo geven zijn sneldichten een luchtige, maar ook een kritisch beeld van de genderrollen in de zeventiende eeuw.
Het realisme
Het opkomende realisme, werd vooral zichtbaar in het werk van schrijvers als Gerbrand Adriaenszoon Bredero, Jacob Cats en Willem Ysbrandtsz. Bontekoe. Bredero, een dichter en toneelschrijver uit Amsterdam, legde in zijn kluchten en liederen het alledaagse stadsleven op humoristische wijze vast. Cats, gaf met zijn emblemata en leerdichten uitdrukking aan burgerlijke waarden als ijver, matigheid en gezinstrouw.
Geliefd in de zeventiende eeuw was ook Willem Ysbrandtszoon Bontekoe. Zijn reisverslag over zijn avonturen op zee (Journael ofte Gedenckwaerdighe beschrijvinghe van de Oost-Indische reyse ,1646) werd een enorme bestseller. Zijn nuchtere in directe stijl geschreven verhaal geeft een unieke inkijk in de wereld van de zeevaart en ontdekkingsreizen in zijn tijd.
Bredero
Van Bredero zijn vooral zijn werken De Spaansche Brabander en de Klucht van de koe bekend gebleven.
In De Spaanschen Brabander stelt hij bedrog, schijn en sociale pretenties aan de kaak via de opschepperige, maar straatarme Jerolimo.
In de Klucht van de koe laat hij zien hoe een eenvoudige boer door goedgelovigheid zijn koe kwijtraakt aan een sluwe oplichter – een satire op domheid en misbruik van vertrouwen.
Als je naar het werk van Jacob Cats, ook wel “Vadertje Cats”, kijkt, krijg je een duidelijk beeld, van de man-vrouwverhoudingen in de 17e eeuw. Cats, was een populair dichter en didacticus die met zijn embleembundels zoals “Sinnenbeelden” en “Houwelick” grote invloed had op de normen en waarden van de burgerlijke Nederlandse Republiek.
Zijn spreuken hebben een enorme bekendheid gekregen.
Journael ofte Gedenckwaerdighe beschrijvinghe van de Oost-Indische reyse ,1646
Het reisverslag van Willem Ysbrandszoon Bontekoe beschrijft zijn zeereis naar Oost-Indië tussen 1618 en 1625. Hij vertrekt als schipper van een VOC-schip richting Java, maar na een ontploffing aan boord moet hij met een deel van de bemanning in een sloep duizenden kilometers afleggen. Ze trotseren stormen, honger, ziekten en vijandige ontmoetingen voordat ze Batavia bereiken. Bontekoe’s nuchtere en directe stijl maakt het verslag bijzonder levendig en geeft een unieke inkijk in het ruwe bestaan van zeelieden, de koloniale ambities van de VOC en de ontmoetingen met onbekende werelden en culturen in de zeventiende eeuw. Het boek werd een bestseller en inspireerde eeuwenlang avontuurlijke lezers.
Joost van den Vondel (1587–1679) is de belangrijkste dichter en toneelschrijver van de Nederlandse Gouden Eeuw.
Over zijn werk:
- In Gijsbrecht van Aemstel (1637), zijn bekendste treurspel, beschrijft hij de ondergang van Amsterdam in de middeleeuwen, als een klassieke tragedie.
- In De uitvaert van mijn dochterken beschrijft hij het verlies van zijn jonge dochter.
- In het satirische Het Stockske van Johan van Oldenbarnevelt verdedigt hij de vermoorde staatsman Oldenbarnevelt als martelaar voor vrijheid en recht, en hekelt hij de politieke hypocrisie van zijn tijd.
De barokke invloed op Vondels werk blijkt uit zijn plechtige stijl, zijn gebruik van sterke contrasten (leven/dood, licht/duister, zonde/verlossing), en zijn neiging tot verheven thema’s, Bijbelse motieven en retorische overdaad. Zijn taal is typerend voor de contrareformatorische barok.
